مقاوم سازی ناکافی مدارس مشهد

رعنا جاوید | شهرآرانیوز؛ وقتی نامی از زلزله و لرزش زمین می‌بریم، کلیاتی به یادمان می‌آید از مراقبت و ریزش ساختمان‌ها و آواره شدن شهروندان. اما اگر به جزئیات مقاوم سازی بپردازیم، دیگر هر زلزله‌ای نمی‌تواند هر ساختمانی را آوار کند. برخی ساختمان‌های شهر به دلیل تجمع افراد در آن، اهمیت بیشتری دارند. هنگامی که در یک ساختمان سه طبقه تنها هستید، احتمال اینکه پناهی پیدا کنید یا از محل خارج شوید، خیلی بیشتر از احتمال نجات تعدادی کودک است که هنگام زلزله در مدرسه مانده‌اند.

مشهد شهری با دو گسل بزرگ در شمال و جنوب است و متولیان پیش از آنکه از محل گسل‌ها آگاه شوند، مراکز آموزشی و درمانی را روی آن بنا کرده‌اند. نقشه حریم گسل‌ها که در سال ۱۳۹۹ از مشهد تهیه شد، گواهی می‌دهد که نزدیک به حدود ۱۵هزار پلاک ساختمانی، بیش از سی مرکز آموزشی شامل مدارس و همچنین دو بیمارستان روی حریم گسل قرار دارد که باید روند مقاوم سازی آن‌ها از آن سال، آغاز‌ می‌شد. پیگیری‌های ما از دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این باره به نتیجه نرسید، اما پاسخ آموزش وپرورش را گرفتیم.

در حال مقاوم سازی

ازآنجاکه بیشترین آسیب و خسارات ناشی از زلزله به بنا‌ها و تأسیسات واقع در مجاورت گسل وارد می‌شود، رعایت فاصله سازه‌ها و ایمن سازی برای بنا‌های ساخته شده قبلی، اهمیت بسیاری دارد و نباید به حال خود رها شوند. آن ساختمان‌ها که پیش از تصویب نقشه حریم و دستورالعمل ساخت وساز‌ها بنا شده بودند، تخریبشان منطقی نیست و روش دیگری جز مقاوم سازی و ایمن سازی برایشان وجود ندارد. «اینکه گسل‌ها کجای شهر واقع شده‌اند، در نقشه‌ها مشخص شده است و البته خیلی وقت نیست که جزئیات آن اعلام شده است.

اما کاری که ما در این اداره انجام دادیم، این بود که سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) را راه انداختیم و نقشه گسل‌های مشهد را نیز به آن اضافه کردیم و از آن زمان هیچ مدرسه‌ای در آن محدوده ساخته نشده است». مسلم مصباح، معاون فنی اداره کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان، با این جملات توضیحات دیگر خود را چنین ادامه می‌دهد: قبل از این پیگیری ها، ساختمان‌هایی وجود داشته و به نظر من، مسئولیت آن برعهده متولیانی است که نقشه‌های هادی شهر را تهیه و مراکز را مکان یابی کرده‌اند. 

زمین‌هایی با کاربری آموزشی در سطح شهر بسیار کم هستند و به خصوص برای نواحی حاشیه شهر دچار مشکلات بسیاری هستیم و آن‌ها نباید فضا‌های آموزشی را در چنین مناطقی تعیین می‌کردند. اگر حریم گسل را محدود درنظر بگیریم، اکنون ۲۸مدرسه در شهر مشهد در محدوده گسل قرار دارند. او ادامه می‌دهد: از سال‌های گذشته، بودجه‌های ملی برای نوسازی مدارس تخصیص پیدا می‌کرد و از همان ابتدا هم یکی از گزینه‌ها مقاوم سازی بود. 

ما از همه مدارس شناسنامه داریم و وضعیت آن‌ها ارزیابی شده است و‌ می‌دانیم که بنای ملک، ارزش مقاوم سازی را دارد یا باید تخریب و دوباره ساخته شود. بودجه موجود را اولویت بندی و صرف مقاوم سازی این ساختمان‌ها در حریم گسل می‌کنیم. مقاوم سازی را هم باید با همان بودجه‌ای که برای نوسازی داریم، انجام بدهیم و هزینه متفاوتی برای مدارس واقع در حریم گسل، درنظر گرفته نشده است.

مقاوم سازی؛ کمتر از میانگین کشوری

مصباح با وجودی که اعلام می‌کند «آمار مدارس واقع در حریم گسل را داریم»، اعلام عدد را نیازمند بررسی بیشتر می‌داند و اضافه می‌کند: ما هر سال ده تا بیست مدرسه را در شهر مشهد مقاوم سازی می‌کنیم و بیشتر بودجه آن هم از خیران، منابع ملی و جا‌های دیگر هزینه می‌شود که سرانه، بسیار اندک و کمتر از میانگین کشوری است.

معاون فنی اداره کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان در پاسخ به این سؤال که مقاوم سازی محدوده گسل از چه سالی آغاز شده است، می‌گوید: به طورکلی نوسازی و مقاوم سازی بنا‌های آموزشی از اواخر دهه ۸۰ آغاز شد و آن زمان بودجه خوبی هم برای این کار درنظر گرفته شد. بر همان اساس، ساختمان‌های زیادی را مقاوم سازی کردیم که البته تعدادی هم در محدوده گسل بود. آن زمان نقشه‌هایی از موقعیت گسل نداشتیم و کار ارزیابی را مشاورانی انجام می‌دادند که از تهران می‌آمدند. حالا خودمان سامانه اطلاعات جغرافیایی داریم و مقاوم سازی را اولویت بندی می‌کنیم.

مصباح در پاسخ به این پرسش که مقاوم سازی مدارس دربرابر زلزله چه تفاوتی با دیگر بنا‌ها دارد، تأکید می‌کند: درحقیقت تفاوت چندانی وجود ندارد و هنگامی که کارشناسان عمران در حال محاسبه مقاوم سازی هستند، مناطق را براساس ناحیه بندی کشوری زلزله که شامل چهار ناحیه کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد است، طبقه بندی می‌کنند؛ یعنی همان مقاوم سازی است، اما مفصل‌تر و قوی تر. در مقاوم سازی باید این نکته را هم مدنظر داشت که هر ساختمان را با هر شرایطی نمی‌شود مقاوم سازی کرد. وقتی می‌گوییم ساختمانی مناسب مقاوم سازی است، یعنی مقاوم کردن آن به صرفه است.

به گفته او، برخی مدارس موجود ساختمان‌های کوچک یک طبقه‌اند و خیلی‌ها قدیمی هستند و با مصالح سنتی ساخته شده‌اند و اسکلت فلزی ندارند و خیلی وقت‌ها مقاوم سازی به صرفه نیست و باید بنا را خراب کنند و دوباره بسازند.

این کارشناس یادآوری می‌کند: هنوز بخش زیادی از ساختمان‌ها مقاوم سازی نشده‌اند؛ زیرا هم اکنون ما نزدیک به ۲ هزارو ۴۹۵ کلاس فرسوده در مشهد داریم؛ یعنی تقریبا ۱۸ درصد کلاس‌های استان. مدارسی داریم که قدمت بیش از هفتاد یا هشتاد سال دارند. برخی به تعمیرات نیاز دارند و برخی به تخریب و ساختن دوباره. ما همه ساختمان‌های مدارس را باتوجه به میزان خطرآفرینی و بحرانی بودن در فهرست بودجه قرار می‌دهیم، اما در سال، بیشتر از بیست مدرسه را‌ نمی‌توانیم مقاوم سازی کنیم.

در ادامه حتما بخوانید خراسان رضوی رکورددار بیشترین بلوک‌های ساختمانی ناایمن در کشور | این ۱۳۷۹ بلوک ناایمن!

اگر به مقاوم سازی نرسند، چه؟

برمبنای طرح‌های تفصیلی شهرداری، حریمی که در مطالعات تعیین شده است، ۱۵۰متر در هر طرف گسل است که قانون می‌گوید در آن منطقه ساخت وساز ممنوع نیست، بلکه باید ارتفاع و مقاومت مشخص داشته باشد یا ساختمان‌های مهم همچون بیمارستان در این محدوده ساخته نشود. می‌خواهیم خوش بین باشیم و بنا را بر این بگذاریم که بودجه مشخص هرسال تزریق می‌شود و سالی بیست مدرسه هم بازسازی می‌شوند، اما عدد بزرگ ۲ هزارو ۴۹۵ کلاس درس را فراموش نکنید.

چه کسی تضمین می‌کند تا زمانی که مدارس را بازسازی نکرده‌ایم، زلزله‌ای رخ ندهد؟ آن وقت حتی اگر دو مدرسه در محدوده گسل یا هر نقطه دیگری از شهر باشد، قربانیان کوچک زیادی خواهد داشت، حتی زیرآوار ماندن یک کودک هم که در مدرسه درحال درس خواندن بوده است، پذیرفتنی نیست. این بخش را‌ نمی‌توان براساس همان روزمرگی و سیستم اداری پیش برد؛ کاش متولیان به هشدار‌ها توجه کنند!